Norbertijnenpastorieën
De Norbertijnenabdijen (Averbode, Postel, ‘t Park) beschikten over heel wat verspreide eigendommen. Tevens hadden ze het patronaatsrecht over een aantal parochies (Averbode = ca. 30). Dit betekende dat de abdij het recht had in die parochie een pastoor aan te duiden en de tienden te innen.Water was een fundamenteel element zodat vele pastorijen zich op laag gelegen plaatsen bevinden (de afstand tot de kerk speelt duidelijk een mindere rol).
Bij het bouwen van een pastorij werd rekening gehouden met:
- de beschikbaarheid van drinkbaar water
- de mogelijkheid om een gracht te bouwen rond de pastorij (= waterbeheersing in lage gebieden + bescherming in woelige tijden + kweek van visvoorraad)
- de mogelijkheid om een vijver in de buurt te hebben (vis was een constante op het menu)
De pastorij zelf werd gebouwd als een solide bakstenen gebouw volgens een eenvoudig rechthoekig grondplan, en aangevuld met (meestal 2) tiendenschuren. De pastorie was immers het 'tussenstation' bij de inning. De tienden-belasting die aan de abdij moest worden betaald bestond normalerwijze uit landbouwopbrengsten en die moesten kunnen gestockeerd worden (dus nog een extra reden om het goed te beschermen…). De stockering gebeurde ofwel in de bijgebouwen, ofwel op zolder (graan edm) waar de goederen via een tiendenrad werden naar toegetakeld (het toegangsluik is in de meeste pastorieën nog zichtbaar).
De schilderachtige pastorie van St-Pieters-Rode (1690) met omgrachting en toegangspoort
Meestal is het geheel voorzien van een toegangspoort als afsluiting (al dan niet met ophaalbrug). Soms liet de abt-initiatiefnemer zich verleiden om zijn wapenschild in de voorgevel te laten mee inmetselen (Ham, Brustem, Rummen, Sint-Pieters-Rode).
Het gebouw lag vooraan in een grote moestuin en boomgaard met, in de achtergrond, de onmisbare biehal. In de kelder was er ruimte voor wijn- en biervaten.
Nog bestaande pastorieën die getuigen van de kerkelijke welstand van weleer:
1503: Messelbroek: omgrachting is verdwenen
1522: Testelt: (verbouwd in 1709): langs de Demer ingeplant. De straat heet Dijk wat verwijst naar nog meer water in vroegere tijden.
1600: Reppel (Bocholt): (Postel): omgracht + deels ommuurd, toegangspoort met duiventil, zonnewijzer.
1621: Rotselaar (Averbode), Pastorijstraat 2: volledig ommuurd
1624: Wezemaal (Averbode): omgracht, vierkant poortgebouw (duiventoren en vroeger met ophaalbrug)
1630: Rummen: met gracht, vijver, toegangspoort en kleine hoeve binnen de omgrachting
1642: Veerle: volledig omgracht, gebouw werd vervangen/vernieuwd, nu bibliotheek.
1636: Vissenaken: (Tongerlo): ommuurd
1647: Olmen: met gracht, tiendenschuren en toegangspoort (in 1910 werden de buitenmuren vervangen)
1663: Kortrijk-Dutsel (Park)
1664: Tessenderlo (nu dekenij): vroeger omgracht, later ommuurd (er was ook een tiendenschuur buiten het centrum).
1671: Oostham: met twee tiendenschuren. De omgrachting is verdwenen. Zonnewijzer. In gebruik door heemkundige kring.
1685: Poppel: pastorie (Tongerlo)
1690: Vorst: volledig omgracht, met toegangspoort.
1690: Sint-Pieters-Rode: Omgracht. Met bijgebouw. Poortgebouw dat vroeger een ophaalbrug had. (Dorp 33)
1696: Retie (Tongerlo): centrale ligging in omgracht park. Nu politiebureau.
1718: Kozen: omgrachting is verdwenen. Zonnewijzer.
1719: Eindhout: met gracht (nog 3 zijden) en ommuring. Oud bijgebouw.
1721: Brustem: ommuurde pastorie (spitsboogpoort). Zonnewijzer?. Burggracht thans gedempt.
1726: Bree, Opitter: Tongerlostraat 2-4, ommuurd. Omgrachting verdween door omlegging van Itter
1728: Batsheers (Heers): Norbertijnenlaan, omhaagde tuin, dienstgebouwen zijn verdwenen.
1728: Overpelt (Floreffe): tiendenschuren zijn verdwenen. Wel ommuurd.
1739: Houthalen: (Floreffe): "verkeerde" pastorie (de voorgevel geeft uit op de tuin)
1742: Zolder: nu Woutershof, in gebruik door Heemkundige kring. Met omgrachting, twee tiendenschuren en afsluitmuur met poort.
1752: Korbeek-Lo (Park): ommuurd
1757: Heverlee (Park): ommuurd
1757: Lubbeek (Park): ommuurd
1757: Oevel (Westerlo), in gebruik als heemkundig museum
1758: Wakkerzeel (Park): ommuurd
1769: Olen, omwald en ommuurd. Prachtige boomgaard.
1783: Zutendaal: Gebouwd naast vroegere schans. Ook met omgrachting en vierkant poortgebouw, mooie tuin.
klik voor foto-overzicht