Spreeuwenpotten

Op een aantal schilderijen komen voorstellingen voor van kruiken opgehangen aan gevels of hekken of in raamopeningen...

De kruiken zijn allen horizontaal opgehangen op weinig toegankelijke hoogten of plaatsen. Vooral in Nederland zijn dergelijke kruiken bekend als 'spreeuwenpotten'. Die hingen tegen de gevel of waren soms ingebouwd. Ze waren voorzien van een ring (of twee) om een aanvliegstokje in te bevestigen. De spreeuwpot kon opgehangen worden door middel van een oor, te situeren op de buik, vlak bij de basis. De opening in de bodem werd uitgesneden vooraleer de pot in de oven werd geplaatst en diende als roofgat om jonge spreeuwen uit de vorm te halen. Jonge spreeuwen werden namelijk aanzien als lekkernijen. In kookboeken uit die tijd trof men recepten aan van spreeuwensoep en van gerechten waarin ander gevogelte werd verwerkt. In tijden van voedselschaarste, meestal in het vroege voorjaar na een lange strenge winter, waren de jonge vogels een welkome aanvulling op de sobere maaltijd van de middeleeuwers.

Vogelopeningen in gevels zijn hier een variante van (eerder gericht naar duiven?).

Op enkele schilderijen gaat het echter om bijenkorven of kruiken die niet echt geschikt zijn als spreeuwpot (gebroken of met een erg grote toegangsopening)...

Bij een aantal kruiken lijkt de bereikbaarheid van een luikje aan de rugzijde ook niet altijd mogelijk..?

Waren er nog andere bedoelingen aan het gebruik van de potten? Ging het om een wijze van insectenbestrijding?

Misschien soms toch een apotropaeische bedoeling? Een slaapplaats voorzien voor boze geesten, zodat hun aandacht wordt afgehouden van hun onheilsbezigheden...? Huisvesting van zwaluwen? De kruiken in de ramen staan ook op grotere hoogte en zijn ook niet zomaar bereikbaar....

Op heel wat historische schilderijen is dit terug te vinden:

  • Hendrick Avercamp, Winterlandschap met Schaatsers (1608)
  • Hendrick Avercamp, Winter Scene on a Canal (Toledo Museum of Art, Web Gallery of Art)
  • Pieter Balten, La Kermesse
  • Herri met de Bles, De hoeve (ca. 1545)
  • Bruegel, De Spreekwoorden (1559)
  • Bruegel, de aanbidding door de koningen in de sneeuw (1563)
  • Bruegel, De volkstelling te Bethlehem (1566)
  • Bruegel, De liefde (1560)
  • Joost Cornelisz.Droochsloot, Een dorpskermis met tal van peasante feesten
  • Peter Gijssels, Kermis en dans
  • A. Govaerts, de herberg
  • Cornelis Massys, arrival of the holy family in Bethlehem
  • David Teniers, Boeren tijdens bolspel (ca. 1630)
  • David Teniers, Boeren voor een dorpsherberg (ca. 1645)
  • David Teniers, Kermis (1649)
  • David Teniers, dansende en feestende boeren
  • David Teniers, Dorp in de sneeuw
  • David Teniers, Boerenherberg
  • David Teniers, Dobbelaars
  • David Teniers, Le Bonnet Blanc
  • Joachim Patinir, Landschap met de vlucht naar Egypte
  • Pieter Vanderheyden, De bruiloft van Mopsus en Nisa (1570)
  • Jan van Goyen, landhuis langs het water (1646)
  • Adriaen van Ostade, reizigers buiten de herberg
  • Adriaen van Ostade, de vioolspeler
  • Isaac van Ostade, reizigershalte bij de herberg
  • van Ostade, vrolijkheid buiten de herberg
  • van Ostade, boeren buiten hun hoeve
  • Jan Steen, Rhetoricians - 'In liefde vrij' (1665-8)
  • Jacob Grimmer
  • Jacob Grimmer, landschap met barmhartige Samaritaan
  • Abel Grimmer, winterlandschap met figuren
  • Joost Corneliszoon Droochsloot, Een dorpskermis met tal van plesante feesten
  • 1629, Jan Jozeph Van Goyen, duinlandschap met cottage en figuren (Madrid, Thyssen-Bornemisza)